Blog Gwadd: PAWSS for thought: the hidden MAWFIA (Men Ageing Without Family: Isolated and Alienated)

Blog Gwadd: PAWSS for thought: the hidden MAWFIA (Men Ageing Without Family: Isolated and Alienated)

Yn 2026 mae’r Tapestri Bayeux yn dychwelyd i’r DU am y tro cyntaf ers dros 900 mlynedd. Yn ôl haneswyr ar y Polediad Rest is History, mae’r tapestri yn cofnodi’r digwyddiad a newidiodd hanes Ewrop. Mae’r tapestri yn dechrau gyda marwolaeth Edward y Cyffeswr oedd heb blant (1003-1066). Arweiniodd y ffaith nad oedd ganddo etifedd biolegol a’r tensiynau ymysg y teulu a’r perthnasau at y goresgyniad Normanaidd. Dewch yn ôl i heddiw, dychmygwch dapestri manwl yn cofnodi demograffeg gwledydd y byd. Mae o leiaf un rhan o dair o’r edau, er ei fod yn hanfodol i’w strwythur, wedi’i guddio’n fwriadol, ei anwybyddu, neu heb gymaint o sylw yn y disgrifiad na’r gofal a roddir iddo, sy’n debyg i sefyllfa pobl sy’n heneiddio heb gefnogaeth gymdeithasol (PAWSS) ^(1-3) fel y dangosir gan y cynnydd yn nifer y bobl sydd wedi dod i’r amlwg yn y fath sefyllfa ar ôl iddynt farw⁽⁴⁾. Mae’r drafodaeth ynghylch heneiddio yn aml yn tynnu sylw at bwysigrwydd cefnogaeth gymdeithasol, yn enwedig gan rwydweithiau teuluol. Fodd bynnag, mae demograffeg sylweddol, ond a anwybyddir, yn wynebu heriau unigryw: y boblogaeth gynyddol o Ddynion sy’n Tyfu’n Hŷn Heb Deulu: Ynysig ac wedi’u Dieithrio (MAWFIA). Mae gan eu problemau a’r ffaith eu bod yn anweledig yn gymdeithasol oblygiadau sylweddol i unigolion a pholisi cyhoeddus ^{(3, 5)}.

Yn fy ymchwil ^{(1, 6)}_, roedd dynion yn y ddemograffeg MAWFIA yn aml yn profi ymdeimlad dwfn o “golli allan” ar brofiadau bywyd sylfaenol sy’n gysylltiedig â bod yn dad ac yn daid. Er enghraifft, disgrifiodd David (60 oed) y profiad fel colli, “un o brofiadau canolog bywyd dynol”, gan fynegi teimlad bod ganddo “rywbeth i’w roi” ond ei fod wedi “colli allan”. Gall hyn barhau drwy eu bywyd, gan effeithio ar eu “bywyd ar hyn o bryd ac yn y dyfodol”” ⁽¹⁾.

Mae effaith bod heb blant yn anfwriadol yn ymestyn yn sylweddol i rwydweithiau cymdeithasol dynion a llesiant cyffredinol ^(6-11). Mae rhwydweithiau cymdeithasol dynion hŷn heb blant yn tueddu i fod yn llai ac yn ôl adroddiadau nid yw eu hiechyd a’u lles gystal â dynion priod. Maent yn wynebu risg uwch o unigrwydd, ynysu cymdeithasol, iselder, a salwch. Er enghraifft, yn ôl astudiaeth yn Sweden mae risg uwch o farwolaethau cynamserol ymhlith dynion sengl heb blant oherwydd ffactorau fel hunanladdiad, dibyniaeth, a chlefydau amrywiol ⁽¹²⁾.

Pam fod dynion yn “Anweledig ac wedi’u Dieithrio”? Mae’r ffaith bod dynion MAWFIA yn anweledig yn systemig i raddau helaeth. Yn wahanol i fenywod, nid yw hanes ffrwythlondeb dynion yn cael ei gasglu’n systematig wrth gofrestru genedigaethau mewn sawl rhan o’r byd, gan ei gwneud hi’n amhosibl asesu eu niferoedd yn gywir. Mae’r ffaith nad yw’r data sylfaenol hwn ar gael yn golygu bod y ddemograffeg yma’n aml yn “anhysbys” i wneuthurwyr polisi, darparwyr gofal iechyd, ac ysgolheigion academaidd.

Ar ben hynny, mae stereoteipiau cymdeithasol a normau rhywedd sy’n bodoli wedi cyfrannu at eu dieithrio. Mae’r cysyniad o fod yn dad yn aml yn cael ei ystyried fel hunaniaeth bwysig a gall peidio â chyflawni hynny arwain at “stigma cyfrinachol” i ddynion. Gall y disgwyliad cymdeithasol hwn, ynghyd â’r ddelfryd wrywaidd draddodiadol o fod yn emosiynol stociaidd, gyfyngu ar allu dynion i fynegi eu teimladau o golled a mynediad at gefnogaeth. Mae rhagfarnau mewn meysydd academaidd sydd wedi canolbwyntio’n hanesyddol ar brofiadau atgenhedlu menywod wedi cyfrannu’n anfwriadol at wthio profiadau dynion i’r cyrion^{(1, 13, 14)}. Mae bod yn daid a nain yn agwedd gynyddol arwyddocaol ar hunaniaeth yn ddiweddarach mewn bywyd, ac mae’n aml yn rôl sy’n eu “gwarchod rhag gwahaniaethu a rhagfarn oedran”. I ddynion sydd heb blant yn anfwriadol, nid yw’r rôl hon yn bod, gan gyfrannu at eu hymdeimlad o golled.  Gall y portread negyddol o ddynion hŷn fel “hen ddynion budr” neu aflonyddwyr rhywiol ddwysáu eu hofn o gael eu hystyried fel bygythiad i blant, gan gyfyngu ymhellach ar eu hymgysylltiad â chenedlaethau iau. Mae’r elfen hon “o fod ar y tu allan” yn adlewyrchu teimlad o fod yn wahanol, yn annerbyniol, ac yn fwch dihangol ⁽¹⁾.

Mae hyn yn achosi “bwlch empathi” ⁽¹⁵⁾ lle mae profiadau negyddol dynion yn aml yn cael eu diystyru, neu eu hanwybyddu. Mae’r seicolegwyr Martin Seager a John Barry ⁽¹⁶⁾ yn dadlau bod ymddygiadau negyddol dynion i’w gweld yn amlwg, tra bod eu hymddygiadau cadarnhaol yn llai amlwg. Ychwanegir at hyn gan y farn gyffredinol a’r rhagdybiaethau ystrydebol am ddynion (e.e., tybio eu bod yn stoicaidd neu heb ddiddordeb mewn atgenhedlu): “meneralization.” O ganlyniad, mae cymhlethdodau a realiti amrywiol bywydau dynion yn llai amlwg. Mae diffyg naratif cymdeithasol derbyniol neu ddisgwyliedig yn golygu bod dynion yn cael trafferth galaru, deall sut i ymddwyn, a mynegi eu hemosiynau.

Mae canlyniadau’r ffaith eu bod yn anweledig, y bwlch empathi, a’r ‘meneralization’ yma’n cynnwys:

• Trallod Emosiynol a Seicolegol: Mae llawer o ddynion sy’n digwydd bod heb blant yn dangos eu teimladau nid fel “colled” neu “alar”, ond yn hytrach fel “rhywbeth ar goll”, gan adlewyrchu diffyg sgript neu iaith gymdeithasol i fynegi eu profiadau ⁽¹⁾.
• Gwahaniaethau o ran Iechyd a Llesiant: Mae rhwydweithiau cymdeithasol dynion hŷn heb blant yn tueddu i fod yn llai ac nid yw eu hiechyd gystal, fel diet a hunanofal, o gymharu â dynion priod â phlant.
• Stigmateiddio Cymdeithasol: Mae’r rhai nad ydynt yn cydymffurfio â delfrydau cymdeithasol-ddiwylliannol o fod yn rhieni yn destun stigmateiddio uniongyrchol ac anuniongyrchol. Pryder sylweddol i ddynion hŷn, unig, heb blant yw’r ofn o gael eu hystyried fel “hen ddyn budr” neu bedoffilydd.

Camau Gweithredu ac Ystyriaethau Pellach

Er mwyn integreiddio’r edau anweledig yma a chreu tapestri cymdeithasol mwy cyflawn a chefnogol, mae angen rhagor o ymdrechion ar wahanol lefelau.

1. Lefel Llywodraeth

• Rhoi Blaenoriaeth i Gasglu Data Ffrwythlondeb Gwrywaidd: Casglu hanes ffrwythlondeb y ddau riant wrth gofrestru genedigaeth mewn modd teg. Mae’r data yma’n hanfodol i ddeall demograffeg a chyfrannu at ddarparu gofal iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol.
• Sicrhau Bod Polisi’n Gynhwysol: Cynnwys unigolion heb blant, yn enwedig dynion, mewn polisïau cydraddoldeb ac amrywiaeth. Rhaid i bolisïau symud y tu hwnt i dybio bod gan bob oedolyn hŷn gefnogaeth deuluol draddodiadol.
• Datblygu Strategaeth Iechyd Dynion Gynhwysfawr: Gweithredu strategaethau sy’n mynd i’r afael ag anghenion iechyd dynion heb blant: llenwi bylchau gwybodaeth, gwella mynediad at ofal iechyd, cymorth iechyd meddwl, ac ymyriadau ffordd o fyw.
• Mynd i’r afael ag Oedi o ran Cyllido a Diwygio Gofal Cymdeithasol: Unioni’r “diffyg amlygrwydd” o ran gofal cymdeithasol gyda chyllid parhaus a gweledigaeth glir i’r sector. Hyrwyddo oedolion hŷn a phobl ag anableddau, gan gynnwys profiadau personol yn eu polisïau.
• Polisi Gofal Cymdeithasol sy’n “Ystyriol o Gefn Gwlad”: Dylunio polisi gofal cymdeithasol i oedolion sy’n ystyried nodweddion lleol, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig lle gallai fod diffyg cyswllt rhwng pobl.

2. Lefel cymuned

• Ailfeddwl am Dybiaethau Rhoi Gofal: Herio tybiaethau fod unigolion heb blant “ar gael i ofalu” am rieni oedrannus neu gydweithwyr gyda phlant.
• Meithrin Cysylltiadau Eraill Rhwng Cenedlaethau: Cydnabod mathau eraill o “deulu” neu “berthynas heb fod yn fiolegol”, fel rhieni bedydd, mentora, neu rolau “nain fenthyg”.
• Datblygu Mannau Cymdeithasol Cynhwysol: Defnyddio profiad o gynlluniau cefnogi arbenigol fel grwpiau LHDT+ dros 50 oed ^(1,6,11) i wneud mannau cymdeithasol yn fwy croesawgar i ddynion hŷn.
• Mynd ati i gyd-gynhyrchu ym maes Gofal Cymdeithasol: Cynnwys pobl sy’n defnyddio gofal a gofalwyr di-dâl fel partneriaid cyfartal wrth ddatblygu gofal cymdeithasol i oedolion.
• Hyrwyddo Rhwydweithiau Cefnogaeth Cymheiriaid: Hwyluso cynlluniau dan arweiniad cymheiriaid, gan gydnabod y “wybodaeth gysylltiedig” sy’n deillio o brofiad personol.

3. Lefel unigolyn

• Cydnabod a Dilysu Colled: Cydnabod bod sefyllfa o fod heb blant yn anfwriadol yn fath cymhleth a pharhaol o brofedigaeth i ddynion, sy’n cynnwys colli hunaniaeth, rôl a pherthnasoedd agos disgwyliedig ⁽¹⁾.
• Herio Stereoteipiau Mewnol: Herio stereoteipiau sydd wedi’u gwreiddio’n ddwfn sy’n achosi stigma i ddynion heb blant.

Mae PAWSS a MAWFIA yn darparu trosolwg beirniadol o sut mae cymdeithas yn deall ac yn cefnogi poblogaeth sy’n heneiddio. Mae’r sylw a roddir i brofiadau dynion dros 60 oed heb blant neu deulu nid yn unig yn brin, ond yn realiti amlwg wedi’i ddylanwadu gan effeithiau personol a diffyg sylw systemig. Mae polisïau a gwasanaethau nad ydynt yn rhoi sylw i MAWFIA yn golygu bod llawer yn ynysig a heb gefnogaeth ddigonol wrth iddynt fynd yn hŷn. Mae cydnabod eu hanghenion nid yn unig yn dangos tosturi, ond yn hanfodol i fynd i’r afael â heneiddio mewn ffordd decach. Trwy gydnabod a mynd i’r afael â phrofiadau’r boblogaeth hon, gallwn sicrhau bod ein tapestri cymdeithasol yn gyflawn ac yn wydn, gan adlewyrchu’r sbectrwm llawn o brofiad dynol.

Deunydd Cyfeirio

1. Hadley RA. How is a man supposed to be a man? Male childlessness – a Life Course Disrupted. Efrog Newydd: Berghahn Books; 2021.
2. Hadley RA. Ageing Issues [Rhyngrwyd]. Llundain: Cymdeithas Gerontoleg Prydain. 2023. Ar gael yn: https://ageingissues.wordpress.com/2023/02/24/the-reflective-call-of-carers-ageing-without-children-and-or-family-who-will-be-there-for-me-when-i-need-it/.
3. Hadley RA. Ageing Without Children, gender and social justice. Yn: Westwood S, golygydd. Ageing, Diversity and Equality: Social justice perspectives. Abingdon: Routledge; 2018. t. 66–81.
4. Hiam L, Estrin-Serlui T, Dorling D, McKee M, Minton J. A deathly silence: why has the number of people found decomposed in England and Wales been rising? Cyfnodolyn y Gymdeithas Feddygaeth Frenhinol. 2023;117(5):172–81.
5. Hadley RA. Ageing Issues [Internet]. London: Cymdeithas Gerontoleg Prydain. 2023. Ar gael yn: https://bit.ly/44WOg6T.
6. Hadley RA. ‘It’s most of my life – going to the pub or the group’: the social networks of involuntarily childless older men. Ageing and Society. 2021;41(1):51–76.
7. Hadley RA. Muted Voices of Invisible Men: The Impact of Male Childlessness. In: Wilkinson K, Woolnough H, editors. Work-Life Inclusion: Broadening Perspectives Across the Life-Course. Leeds, UK: Emerald Publishing Limited; 2024. t. 135–46.
8. Hadley RA. ‘No longer invincible’: the impact of involuntary childlessness on older men. Physical Therapy Reviews. 2021:1–16.
9. Hadley RA. Deconstructing Dad. In: Barry JA, Kingerlee R, Seager M, Sullivan L, editors. The Palgrave Handbook of Male Psychology and Mental Health. Cham: Palgrave Macmillan; 2019. t. 47–66.
10. Hadley RA. The lived experience of older involuntary childless men. The Annual Journal of the British Sociological Association Study Group on Auto/Biography 2017. 2018:93–108.
11. Hadley RA. “I’m missing out and I think I have something to give”: experiences of older involuntarily childless men. Working with Older People. 2018;22(2):83–92.
12. Weitoft G, Burström B, Rosén M. Premature mortality among lone fathers and childless men. Social Science & Medicine. 2004;59(7):1449–59.
13. Inhorn MC, Tjørnhøj-Thomsen T, Goldberg H, la Cour Mosegard M. The Second Sex in Reproduction? Men, Sexuality, and Masculinity. Yn: Inhorn MC, Tjørnhøj-Thomsen T, Goldberg H, la Cour Mosegard M, editors. Reconceiving the Second Sex: Men, Masculinity, and Reproduction. New York: Berghahn Books; 2009. t. 1–17.
14. Hadley RA. World Childless Week [Internet]: World Childless Week. 2023. Ar gael yn: https://bit.ly/49LTYLI.
15. Collins W. The Empathy Gap. Male Disadvantage and the Mecahnisms of Their Neglect. Ipspublishing.wordpress.com: Ipspublishing; 2019.
16. Seager M, Barry JA. Cognitive Distortion in Thinking About Gender Issues: Gamma Bias and the Gender Distortion Matrix. In: Barry JA, Kingerlee R, Seager M, Sullivan L, editors. The Palgrave Handbook of Male Psychology and Mental Health. Cham: Springer International Publishing; 2019. t. 87–104.