COP26: Mae herio mythau ynglŷn â phobl hŷn a’r newid yn yr hinsawdd yn hanfodol

Mae’n bosibl mai’r newid yn yr hinsawdd yw’r broblem fwyaf eang sy’n wynebu cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol ac ym mis Tachwedd bydd arweinwyr a chynrychiolwyr o bob rhan o’r byd yn dod at ei gilydd ar gyfer Cynhadledd COP26 yn Glasgow, gyda’r nod o gytuno ar gamau i ddiogelu’r amgylchedd.

Rydym ni i gyd yn pryderu am y newid yn yr hinsawdd, sydd eisoes yn cael effaith ar iechyd a lles pobl hŷn a’n gallu i heneiddio’n dda, a bydd yr wythnosau nesaf yn hollbwysig o ran y frwydr i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd.

Yn anffodus, fel rhan o’r trafodaethau hir dros yr wythnosau nesaf, rydym ni’n debygol o ddod ar draws rhywfaint o rethreg oedyddol yn seiliedig ar fythau a chamsyniadau am bobl hŷn a’r newid yn yr hinsawdd, rhywbeth sydd wedi dod yn fwy amlwg dros y blynyddoedd diwethaf wrth i’r argyfwng hinsawdd waethygu?

Fel y nodwyd mewn adroddiad diweddar gan Kings College Llundain^[1], does gan y mythau cyffredin am bobl hŷn a’r newid yn yr hinsawdd – sef nad yw pobl hŷn yn poeni am y peth na’i effaith, er enghraifft, neu nad ydyn nhw’n barod i gymryd camau i ddiogelu’r amgylchedd – ddim unrhyw sail mewn gwirionedd.

Canfu’r adroddiad fod y lefelau o gytuno bron yr un fath  ar draws y cenedlaethau a bod pobl yn fodlon gwneud newidiadau mawr i’w ffordd o fyw eu hunain er mwyn lleihau effaith y newid yn yr hinsawdd.

Mae’r canfyddiadau hyn yn cael eu hadlewyrchu mewn data o Arolwg Cenedlaethol Cymru, sy’n dangos bod tua 90% o bobl dros 65 oed yn poeni am y newid yn yr hinsawdd a bod dwy ran o dair o bobl dros 65 oed yn meddwl nad yw’r llywodraeth yn gwneud digon i ymateb i’r newid yn yr hinsawdd.^{[2], [3]} Mae’r arolwg hefyd yn dangos y ffyrdd y mae pobl hŷn yn newid eu hymddygiad oherwydd newid yn yr hinsawdd – dywedodd 40% o bobl dros 65 oed eu bod wedi lleihau faint o ynni maenn nhw’n ei ddefnyddio yn y cartref, tra bod 1 o bob 5 yn dweud eu bod nhw’n prynu cynnyrch ecogyfeillgar.^[4]

Hefyd, mae sefydliadau pobl hŷn allweddol sy’n gweithio ar draws Cymru a’r DU, fel Cynghrair Pobl Hŷn Cymru a’r Confensiwn Pensiynwyr Cenedlaethol, wedi galw am weithredu i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd, gan ddangos pwysigrwydd y materion hyn i’w haelodau.

Mae’n hanfodol ein bod ni’n herio’r mythau a’r camsyniadau hyn, sy’n gosod cenedlaethau iau a hŷn yn erbyn ei gilydd, yn ogystal â chyfrannu at naratifau oedyddol ehangach ynglŷn â phobl hŷn sy’n arwain at wahaniaethu. O ystyried maint y problemau sy’n ein hwynebu ar draws y byd, mae’n hanfodol ein bod ni’n unedig a bod pob cenhedlaeth yn gweithio gyda’i gilydd i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd. 

Dyna pam y byddaf, drwy gydol COP26, yn codi ymwybyddiaeth o’r camau y mae pobl hŷn yn eu cymryd i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd, yn ogystal â thynnu sylw at dystiolaeth ac ymchwil ynglŷn â’r effaith y mae’r newid yn yr hinsawdd yn ei chael ar bobl hŷn.

Dros yr wythnosau diwethaf, rydw i wedi bod yn gofyn i bobl hŷn rannu eu straeon a rhoi gwybod i mi am y camau maen nhw’n eu cymryd i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd a diogelu’r amgylchedd, ac mae’n amlwg bod llawer o bobl hŷn yn frwd dros achub y blaned.

Mae’r atebion yn dangos bod pobl hŷn ar draws Cymru’n cymryd camau bob dydd i ddiogelu’r amgylchedd – drwy ailddefnyddio ac ailgylchu, a lleihau eu defnydd o ynni – ac mae llawer o’r rheini a wnaeth ateb yn cymryd rhan weithredol mewn elusennau a sefydliadau amgylcheddol, fel Greenpeace, Extinction Rebellion ac Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Cymru.

Mae hyn yn tanlinellu’r rôl hollbwysig y gallai pobl hŷn fod yn ei chwarae o ran ysgogi a gweithio gyda phobl eraill yn eu cymunedau i weithredu a dylanwadu ar ymateb arweinwyr gwleidyddol i’r argyfwng hinsawdd. Ond, os bydd y naratifau oedyddol yn ymwneud â phobl hŷn a’r newid yn yr hinsawdd yn parhau, mae perygl y bydd pobl hŷn – ynghyd â’u gwybodaeth, eu sgiliau a’u hangerdd – yn cael eu heithrio rhag cymryd rhan.

Fel y nodwyd uchod, mae’r newid yn yr hinsawdd eisoes yn cael effaith ar bobl hŷn. Er enghraifft, mae’r lefelau cynyddol o lygredd a achosir gan y newid yn yr hinsawdd yn gallu gwaethygu cyflyrau iechyd sy’n fwy cyffredin ymysg pobl hŷn, fel COPD ac asthma, a chynyddu’r risg o gael trawiad ar y galon.^[5] Ar ben hynny, mae cyfnodau o dymheredd eithafol sy’n cael eu hachosi gan y newid yn yr hinsawdd – cafodd Cymru ei rhybudd gwres eithafol cyntaf erioed yn ystod haf 2021 – yn creu risgiau iechyd penodol i bobl hŷn, yn enwedig y rheini sydd â phroblemau ar y galon, diabetes a chyflyrau iechyd cronig eraill.

Yn yr un modd, mae tai oer sydd wedi’u hinswleiddio’n wael, sy’n cyfrannu’n sylweddol at y newid yn yr hinsawdd, yn effeithio’n uniongyrchol ar iechyd pobl hŷn, a hefyd yn cynyddu costau tanwydd, gan wthio pobl hŷn i dlodi tanwydd a’u gorfodi i ddewis a ydyn nhw’n rhoi gwres ymlaen neu’n bwyta.

Heb gymryd camau digonol, bydd y materion hyn, a’r effaith y maen nhw’n ei chael ar iechyd a lles pobl hŷn, yn parhau i dyfu. Ond drwy weithio gyda’n gilydd, gan gydnabod cyfraniad pobl hŷn a’r cyfraniad y gall pobl o bob oed ei wneud wrth ysgogi a gweithredu, mae gennym ni’r cyfle gorau posibl i roi diwedd ar y bygythiad y mae newid yn yr hinsawdd yn ei achosi i bob un ohonom ni.